~ Przełomowy postęp
Wersja ogólna
Przełomowy postęp to istotna, jakościowa zmiana prowadząca do wyższych stanów rozwoju lub nowych możliwości, która może dotyczyć jednostki, rodziny, społeczeństwa lub środowiska. W aspekcie człowieka oznacza to rozwój osobisty, moralny i intelektualny prowadzący do lepszej jakości życia. Dla rodziny oznacza zdolność do adaptacji i zmiany na kluczowych etapach rozwoju, które wpływają na zdrowie i funkcjonowanie relacji rodzinnych. W kontekście społeczeństwa przełomowy postęp to głębokie zmiany organizacyjne, kulturowe, polityczne i technologiczne prowadzące do bardziej złożonych, planowanych i celowych funkcji społecznych. W aspekcie bezpieczeństwa ekologii przełomowy postęp to znaczące działania na rzecz ochrony środowiska, redukcji emisji zanieczyszczeń oraz zrównoważonego rozwoju, mające wpływ na bezpieczeństwo ekologiczne i przyszłość planety.
Przełomowy postęp wobec człowieka
Jest definiowany jako proces twórczy lub rozwojowy prowadzący do osiągnięcia wyższych jakościowo stanów, w tym rozwój moralny i intelektualny, który przekłada się na poprawę życia jednostki i jej otoczenia. Może polegać na pokonywaniu ograniczeń i doskonaleniu własnych możliwości.
Przełomowy postęp w rodzinie
Oznacza zdolność rodziny do adaptacji i zmiany, szczególnie na kolejnych etapach życia (np. rodzicielstwo, starzenie się), co wpływa na zdrowie emocjonalne i rozwój jej członków. Rodzina jest kluczowym źródłem doświadczeń indywidualnych i wzajemnych relacji odgrywających istotną rolę w rozwoju osobistym.
Przełomowy postęp w społeczeństwie
Dotyczy transformacji społecznych obejmujących organizacyjne, polityczne i kulturowe zmiany, które pozwalają na bardziej złożone i celowe funkcjonowanie społeczeństwa. Charakteryzuje się wzrostem pluralizmu, udziałem obywateli i rozwojem technologii innowacyjnych.
Przełomowy postęp dla bezpieczeństwa i ekologii
To działania prowadzące do znacznego zmniejszenia wpływu działalności człowieka na środowisko, takie jak redukcja emisji CO2 oraz wprowadzanie polityk zrównoważonego rozwoju i ochrony bioróżnorodności. Taki postęp jest kluczowy dla długoterminowego bezpieczeństwa ekologicznego planety i dobrostanu społecznego.
- http://www.neurocentrum.pl/dcten/wp-content/uploads/patyjewicz_l2p.pdf
- https://journals.us.edu.pl/index.php/FOLIA/article/download/14612/11928
- https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-issn-2084-3879-year-2008-volume-13-issue-1-article-3930/c/3930-3869.pdf
- https://charaktery.eu/article/silna-rodzina-pokoleniowy-przelom-w-relacjach-mlodziezy-z-najblizszymi
- http://pedagogikaspoleczna.com/wp-content/uploads/2018/01/PS2201783-93.pdf
- https://blog.odrabiamy.pl/transformacja-1989-roku-skutki-spoleczne/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_nowoczesne
- https://pism.pl/publikacje/Ekologia_i_wzrost_przedwyborcze_dylematy_Macrona
- https://bip.mos.gov.pl/strategie-plany-programy/polityka-ekologiczna-panstwa/polityka-ekologiczna-panstwa-2030-strategia-rozwoju-w-obszarze-srodowiska-i-gospodarki-wodnej/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Post%C4%99p
Wersja naukowa:
Przełomowy postęp jako kategoria analityczna: ujęcie interdyscyplinarne
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie pojęcia przełomowego postępu jako kategorii analitycznej stosowanej w badaniach nad rozwojem jednostki, rodziny, społeczeństwa, bezpieczeństwa oraz ekologii. Artykuł opiera się na perspektywie interdyscyplinarnej, łączącej ustalenia psychologii, socjologii, nauk o bezpieczeństwie oraz studiów nad zrównoważonym rozwojem. Autor argumentuje, że przełomowy postęp ma charakter transformacyjny, nieliniowy i systemowy, prowadząc do powstania nowej jakości funkcjonowania zarówno na poziomie mikro, jak i makrospołecznym. Tekst kończy się wnioskami dotyczącymi znaczenia tej kategorii dla analizy współczesnych przemian cywilizacyjnych.
1. Wprowadzenie
W literaturze nauk społecznych i humanistycznych coraz częściej pojawiają się koncepcje opisujące gwałtowne, jakościowe zmiany zachodzące w strukturze ludzkiej aktywności. Określenia takie jak transformacja, skok rozwojowy, innowacja przełomowa czy zmiana paradygmatyczna wskazują na zjawiska przekraczające linearne ujęcia rozwoju (Kuhn, 1962; Beck, 1992; Castells, 1996). W odpowiedzi na te tendencje proponuje się kategorię przełomowego postępu, rozumianą jako wielowymiarowy proces prowadzący do gruntownej rekonstrukcji systemów społecznych i indywidualnych.
Artykuł ma na celu (1) zdefiniowanie pojęcia przełomowego postępu, (2) przedstawienie jego cech, (3) analizę jego przejawów w pięciu kluczowych obszarach: człowiek – rodzina – społeczeństwo – bezpieczeństwo – ekologia oraz (4) ukazanie jego znaczenia dla współczesnych badań interdyscyplinarnych.
2. Podstawy teoretyczne i definicyjne
2.1. Postęp a przełomowość
Postęp w klasycznym ujęciu oznacza stopniową poprawę jakości życia, wiedzy i funkcjonowania społecznego. Przełomowość natomiast wiąże się z nagłą, często nieodwracalną zmianą strukturalną, która prowadzi do powstania nowego modelu funkcjonowania. W badaniach systemowych określa się ją mianem zmiany fazowej lub zmiany systemowej (Meadows, 2008).
2.2. Charakter transformacyjny
Przełomowy postęp ma charakter:
- nieliniowy – rozwój przyspiesza w wyniku krytycznego impulsu,
- emergentny – pojawiają się jakości nieobecne w poprzedniej strukturze,
- systemowy – zmiana obejmuje powiązane elementy danego systemu,
- interdyscyplinarny – jego analiza wymaga wielu perspektyw badawczych.
3. Wymiary przełomowego postępu
3.1. Człowiek
Na poziomie jednostki przełomowy postęp wiąże się z procesami takimi jak:
- reorganizacja schematów poznawczych,
- wzrost kapitału kompetencyjnego,
- rozwój autonomii i podmiotowości,
- przezwyciężenie ograniczeń psychicznych i społecznych.
Psychologia rozwoju określa takie zmiany jako momenty przejścia (developmental transitions), w których jednostka redefiniuje swoją tożsamość i sposób funkcjonowania (Erikson, 1980).
3.2. Rodzina
W socjologii rodziny przełomowy postęp oznacza trwałą transformację struktury i dynamiki relacyjnej:
- ewolucję ról płciowych i rodzicielskich,
- zwiększenie równości i deliberatywności w relacjach,
- wzrost odporności (resilience) na kryzysy,
- adaptację do warunków społeczno-technologicznych (np. praca hybrydowa, komunikacja cyfrowa).
Rodzina przestaje być układem hierarchicznym, a staje się systemem dialogicznym i adaptacyjnym.
3.3. Społeczeństwo
Przełomowy postęp w sferze społecznej przejawia się w:
- zmianie norm i wartości (np. rosnąca inkluzywność),
- przejściu do społeczeństwa sieciowego i informacyjnego,
- powstawaniu nowych modeli ekonomicznych opartych na wiedzy,
- transformacji systemów pracy (automatyzacja, digitalizacja, AI).
To przejście jest analizowane jako przeobrażenie struktury modernizacji – od modernizacji klasycznej do ponowoczesnej i ryzykownej (Beck, 1992).
3.4. Bezpieczeństwo
W naukach o bezpieczeństwie przełomowy postęp oznacza:
- rozwój zdolności predykcyjnych (analiza danych, AI),
- zmianę paradygmatu z reaktywnego na proaktywny,
- integrację bezpieczeństwa fizycznego, cyfrowego i społecznego,
- powstanie globalnych ram współpracy przeciwdziałających kryzysom.
Oznacza to odejście od tradycyjnego pojmowania bezpieczeństwa jako ochrony terytorialnej na rzecz jego holistycznego ujęcia.
3.5. Ekologia
W wymiarze ekologicznym przełomowy postęp stanowi element zielonej transformacji:
- przejście od gospodarki liniowej do obiegu zamkniętego,
- rozwój energetyki odnawialnej i technologii niskoemisyjnych,
- wzrost świadomości ekologicznej społeczeństw,
- odbudowa relacji człowiek-środowisko.
To zmiana nie tylko technologiczna, lecz również kulturowa — redefiniująca fundamenty cywilizacji.
4. Dyskusja
Interdyscyplinarna analiza przełomowego postępu wskazuje, że jest on nie tylko zjawiskiem opisowym, lecz także normatywnym. Wskazuje kierunek pożądanych zmian oraz staje się punktem odniesienia dla polityk publicznych, programów edukacyjnych i technologii. Jednocześnie rodzi pytania dotyczące nierówności, kontroli nad technologią oraz wpływu szybkich zmian na stabilność społeczną.
Warto podkreślić, że przełomowy postęp nie gwarantuje automatycznie pozytywnych efektów. Jego skutki zależą od struktury instytucjonalnej, poziomu kapitału społecznego oraz zdolności adaptacyjnych.
5. Wnioski
- Przełomowy postęp jest kategorią opisującą jakościowe i systemowe zmiany zachodzące w różnych wymiarach życia społecznego i indywidualnego.
- Analiza tego zjawiska wymaga podejścia interdyscyplinarnego, łączącego psychologię, socjologię, nauki o bezpieczeństwie i badania nad zrównoważonym rozwojem.
- W każdym z obszarów – jednostka, rodzina, społeczeństwo, bezpieczeństwo, ekologia – przełomowy postęp prowadzi do kreacji nowych form funkcjonowania oraz nowych wyzwań.
- Kategoria ta może stanowić użyteczne narzędzie analityczne do opisu współczesnych przemian cywilizacyjnych i planowania strategii rozwojowych.
Bibliografia (orientacyjna, przykładowa)
- Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. Sage.
- Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society. Blackwell.
- Erikson, E. (1980). Identity and the Life Cycle. Norton.
- Kuhn, T. (1962). The Structure of Scientific Revolutions. University of Chicago Press.
- Meadows, D. (2008). Thinking in Systems: A Primer. Chelsea Green.
- Sztompka, P. (2016). Kapitał społeczny: Teoria przestrzeni międzyludzkiej. Znak.